SEBEP-SONUÇ DİYAGRAMI
Tanım
Bir sürecin çıktısı, birçok etkenin sonucu oluşmaktadır. Söz konusu çıktılar ile etkileyen unsurlar arasında bir çok “sebep-sonuç” ilişkisi kurulması mümkündür.
Sebep-sonuç diyagramı, herhangi bir sonuç/problem ile neden olan unsurlar arasındaki ilişkinin kurulmasını sağlayan grafik bir yöntemdir. Problem veya sonuç grafiğin en sağına, neden olan unsurlar, sebepler ise sola doğru grafik olarak gösterilir. Tekniği geliştirenin adına izafeten “Ishikawa Diyagramı” veya görünüşüne bağlı olarak “Balık Kılçığı Diyagramı” olarak da adlandırılmaktadır.
Kullanıldığı Yerler
1. Olası Nedenlerin Saptanmasında: “Sebep-Sonuç” diyagramının en sık kullanıldığı problem çözme aşaması, olası nedenlerin saptanmasıdır. Beyin Fırtınası sonucu elde edilen olası nedenlerin sistemli bir dökümünün ve sınıflandırılmasının yapılmasında ve ilişiklendirilmesinde kullanabileceği gibi; sürecin veya sorunun dikkatle incelenmesi, anlaşılması sonucu elde edilen bilgilerin sınıflandırılmasında ve ilişiklendirilmesinde de kullanılabilir.
2. Çözümlerin oluşturulmasında, tasarım çalışmalarında: Sorunun çözülmesinde veya işlenen gelişmeyi sağlayacak “eylem” ve “değişikliklerin” saptanmasında kullanılabilir. “Sebep-Sonuç” diyagramı ile olası “çözüm” ve “değişiklik”leri sistemli bir şekilde göstermek mümkündür.
3. Çözümlerin hayata geçirilmesinde: Genellikle tepki odaklarının ortaya konmasında, olası uygulama sorunları ve önlemlerinin belirlenmesinde faydalı olabilecek bir tekniktir.
4. Diğer: Sebep-Sonuç Diyagramı her türden neden-sonuç ilişkisini (karşılıklı ilişkiler) göstermek için kullanılabilir. Örneğin; yapılan bir hata ve yol açabileceği sonuçlar konusunda eğitici bir materyel olarak kullanılabilir.
Diyagramın Çizilmesi Aşamaları
Sebep-Sonuç Diyagramları, bir süreci etkileyen nedenlerin gösterilmesi, sınıflandırılması ve birbirleriyle ilişkilendirilmesi için kullanılır.
Bir “sorunun” veya “sonucun” arkasında muhtemelen, birden fazla neden kategorisi vardır. Nedenler belli kategoriler altında özetlenebilir. En sık kullanılan sınıflandırma, insan gücü , metot, malzeme, makine ve çevre sınıflandırmasıdır. Ancak sınıflandırmada herhangi bir zorunluluk yoktur. Sürece veya soruna bağlı olarak ekipler istedikleri neden kategorilerini kullanabilirler.
Aşağıda Sebep-Sonuç diyagramı çizilmesi için gerekli adımlar verilmektedir.
1. Nedenlerin Belirlenmesi
· “Beyin Fırtınası Yoluyla”
Bu takdirde Sebep Sonuç Diyagramı, beyin fırtınası ve elde edilen listenin sistemli bir şekilde sınıflandırılması ve ilişiklendirilmesinde kullanılacaktır.
· Sorun veya süreç, ekip üyeleri tarafından sistemli bir şekilde izlenir ve anlaşılır.
2. Diyagramın Çizilmesi
· “Sonuç” veya “Sorun” diyagramın en sağına kutu içinde çizilecektir. Balığın omurgası, “Sonuç” veya “Soruna” doğru yönlendirilmelidir.
· Omurga görevi gören okun altına ve üstüne klasik neden kategorileri veya sürecin gerektirdiği neden kategorileri yazılır. Neden kategorisi oklarının uçları, omurga görevi gören ok”a doğru olmalıdır.
· Daha sonra (1) de bulunan nedenler belli kategorilere oklar şeklinde bağlanır.
· Her neden için “niçin böyle oluyor” sorusu sorularak elde edilen cevaplar, ilgi nedene kollar şeklinde okla bağlanır. “Niçin” sorusu sorularak bulunan cevaplar, ekibe asıl nedene ulaşmalarında yardımcı olacaktır.
3. Diyagramın Yorumlanması
Diyagram bir kez tüm olası sebep-sonuç (ilişkileri) gösterecek şekilde çizildikten sonra
· Ekip uzlaşması yoluyla veya tercihen
· Çeşitli nedenlerin ortaya çıkma ve sorunu belirlemedeki ağırlıkları konusunda veri toplayarak (kanıtlanarak), sorunu oluşturan temel nedenlere inilmeğe çalışılır.
Komşu birimlerin hareketliliği
|
Askı yakma tekniği hatalı
|
Kuruyan boyaların dökülmesi
|
Çalışanların bedensel pisliği
|
BOYA TOZLU
SEBEP-SONUÇ DİYAGRAMI
|
Şekil S.1. Örnek Sebep-Sonuç Diyagramı
|
PARETO ÇİZELGESİ
Tanım
Pareto çizelgeleri ve tabloları, gerçeklerin sergilenmesinde kullanılan sunuş tekniklerindendir. Bütünü etkileyen önemli etkenlerin diğerlerinden ayrılarak, önceliklerin belirlenmesine ve hangi noktalara yoğunlaşılması gerektiğine karar verilmesine yardımcı olurlar. Gerek çizelge, gerekse tablo şeklinde ifade edilsin, iyi oluşturulmuş bir pareto çalışması üç temel unsuru içerir.
1. Bütünü etkileyen tüm unsurlar, etkileme derecesine göre sıralanır.
2. Etkileyen unsurların, etki boyutu rakamlarla ifade edilir.
3. Sıralanan etkenlerin, kümülatif etki dereceleri hesaplanır.
Kullanıldığı yerler
1. Sorunların önceliklerinin belirlenmesinde: Sorunun ve sorun önceliklerinin ortaya konmasında, tanımlanmasında pareto çizelgesi sıkça kullanılır. Esas sorunların ortaya konması ve dikkatli bir yaklaşımla üzerlerine eğinilmesi, en büyük faydanın elde edilmesine yol açacağı gibi, kaynak kullanımında da etkin davranılmasını sağlayacaktır.
2. Sorun belirtilerinin ortaya konmasında: Sorunların belirlenmesi ve önceliklerin tespit edilmesi ardından, pareto çizelgesi, ele alınan sorunun esas belirtilerinin ortaya konulmasında da yararlı olacaktır.
3. Kök nedenlerin belirlenmesinde: Belirtilerin ortaya konulmasından sonra, pareto çizelgesi, kök nedenlerin araştırılmasında da yararlı olacaktır. Bir sorunun, çoğu kez birden fazla kök nedeni vardır. Pareto çizelgesi, esas ve belirleyici nedenlerin diğerlerinden ayrılmasını sağlar.
4. Çözümlerin etkinliğinin ölçülmesinde: Soruna getirilen çözümün uygulamasının ne ölçüde etkin olduğunun araştırılmasında ve sunulmasında pareto çizelgesi kullanılabilir. Eski ve yeni durumun kıyaslanmasının yapılmasında yardımcı olabilir.
Çizelgenin Çizilme Aşamaları
Tüm analitik yöntemlerde olduğu gibi, pareto çizelgesinin oluşturulabilmesi için, veriye gereksinim vardır. Bütünü etkileyen tüm unsurlar, belirlenmiş ve kategorize edilmiş olmalıdır.
Tüm kategoriler için kullanılan ölçüt (maliyet, zaman, adet vb. ) aynı olmalıdır. Aksi takdirde sıralama yapılamaz. Potansiyel kategoriler, beyin fırtınası ile belirlenebileceği gibi, mevcut verilerin analizi ile de elde edilebilir.
1) Sıralanacak sorunları, sorun belirtilerini veya kök nedenleri belirleyiniz.
2) Sıralamada ve kıyaslamada kullanılacak ölçütü tanımlayınız.
3) Veri toplama süresine karar veriniz.
4) Belirlenen kategoriler için, tanımlanan ölçütü kullanarak, belirlenen süre için, yerinde veri toplayınız
Örnek: A hatası bir ayda 6 kez oluştu.
B hatası üç ayda 3 milyon TL. kaybına neden oldu.
5) Belirlenen kategoriler için, elde edilen verileri toplayarak, toplamı bulunuz. Kategorileri, bütünü en çok etkileyenden, en az etkileyene doğru sıralayınız. Her kategori değerini, toplama oranlayarak, bütünü etkileme yüzdesini bulunuz. Elde edilen tablo pareto tablosudur.
Örnek:
|
NEDEN
|
ADET
|
%
|
KÜMÜLATİF %
|
|
Müşteri Kodu Yanlış
|
32
|
44
|
44
|
|
Zaman Kaydı Hatalı
|
20
|
27
|
71
|
|
Adres Yanlış
|
8
|
11
|
82
|
|
Birim Fiyat Hatalı
|
6
|
8
|
90
|
|
Tüketilen Miktar
|
4
|
6
|
96
|
|
Hatalı
|
|
|
|
|
Toplam Tutar Yanlış
|
3
|
4
|
100
|
|
TOPLAM
|
73
|
100
|
|
6) Sol dikey ekseni çiziniz ve bölümleyiniz. Dikey eksende kategorilerin ölçümü için kullanılacak ölçüt yer alacaktır.
7) Yatay ekseni çiziniz ve bölümleyiniz. Yatay eksende, belirlenen kategoriler, büyükten küçüğe ve eşit aralıklarla gösterilecektir.
8) Sağ dikey ekseni çiziniz ve bölümleyiniz. Sağ dikey eksende yüzde gösterimi yapılacaktır. Sol dikey eksendeki bütünün toplam değeri, sağ dikey eksende % 100 e karşıt gelmelidir.
9) Dikey çubuklar şeklinde her kategorinin ölçüm değerini gösteriniz.
10) Çizelge üzerinde kümülatif yüzdeleri gösteriniz. Her kategorinin ölçüm değerini gösteren dikey çubuğun üst sağ köşesinden, yatay olarak sağ dikey eksene gidildiğinde, hesaplanan kümülatif yüzde bulunmalıdır. Her dikey çubuğun üst sağ köşelerini birleştirerek, grafik gösterimini tamamlayınız.
|
